Bố cục là bản năng

Trong nghệ thuật nói chung hay chụp hình (bây giờ người ta gọi là nhiếp ảnh - nhiếp ảnh gia, chứ đâu có ai nói là "chụp hình gia" đâu, nên gọi là nhiếp ảnh luôn cho nó hợp thời) nói riêng bố cục luôn là yếu tố quan trọng nhất để tạo ra nội dung bức ảnh. Để hiểu & vận dụng về bố cục trong nhiếp ảnh không phải là điều đơn giản. Nhiều người cho bố cục là cái gì đó trừu tượng, nhưng trên thực tế bố cục rất cụ thể & không trừu tượng chút nào. Nó cụ thể đến mức, trên đời này không có khái niệm nào gọi là "phá cách trong bố cục". Tưởng là phá cách chứ chả có gì gọi là phá cách hết, chỉ đơn giản là ta chưa biết về nó ma thôi.
Giáo trình về bố cục thì bat ngàn trên mạng, các nhiếp ảnh gia viết cũng lắm, nghệ sỹ nhiếp ảnh viết cũng nhiều và dân chơi ảnh cũng nêu kinh nghiệm của mình. Đàng hoàng hơn, các trường Đại học, Cao đẳng truyền thông cũng có giáo trình riêng. Bố cục hình ảnh đa dạng vô cùng, bố cục ánh sáng, bố cục màu sắc nhưng bố cục hình ảnh phải luôn được chú trong đầu tiên.

Định nghĩa bố cục 1 cách khái quát nhất mà mình thấy ngắn gọn dễ hiểu mà mình đã từng đọc trên tạp chí công nghệ số (thích tạp chí này lắm): bố cục trong hình ảnh là việc sắp xếp hay sắp đặt các thành tố hình ảnh trong không gian giới hạn để thể hiện được ý tưởng của người chụp ảnh.

1/. Cân bằng: đây là đặc tính quan trọng nhất của bố cục tạo hình, bao gồm cả nhiếp ảnh, hội họa và cả điện ảnh nữa. Cân bằng chia làm 3 dạng:
a/. Cân bằng đều: đây là dạng bố cục thẳng thắn, đơn giản và tập trung. Người xem sẽ tập trung ngay vào chủ thể ngay lập tức, 1 cách khác chủ thể sẽ nổi bật lên ngay trong bức ảnh. Bức ảnh chú chó dưới đây là 1 ví dụ sống động cho cân bằng đều, đường chân trời nằm gần giữa bức ảnh, chủ thể nằm ở giữa bức ảnh luôn, nửa bên trái và phải đều là bản sao của nhau, thậm chí nửa trên & dưới cũng như vậy.

b/. Cân bằng lệch: dạng cân bằng này là dạng lệch vật thể chứ không phải lệch nội dung. Tính đối xứng sẽ làm cho việc lệch vật thể trở thành cân bằng về nội dung. Một phần quan trọng lại chiếm tỷ lệ không gian cực kỳ nhỏ, trong khi phần còn lại chiếm không gian rất lớn để cân bằng lại. Do đó đường chân trời hay chủ thể  đều lệch về 1 phía. Với cách bố cục này, người xem ban đầu sẽ tập trung vào chủ thể trước sau đó "lia" mắt vào khoảng không, giúp cho bức ảnh thêm sinh động

Chú ý: bố cục 1/3 không phải là nguyên tắc bắt buộc.Nó chỉ là "phân tử" nhỏ trong cân bằng lệch mà thôi.

2/. Đường dẫn:
a/. Tập trung vào chủ thể: con đường ở bức ảnh bên dưới đóng vai trò "đường dẫn" tới chủ thể của khung hình. Phương pháp này sử dụng đường dẫn sẽ tạo chiều sâu cho bức ảnh và khiến cho ta xem bức ảnh lâu hơn.

b/. Đi xa khỏi chủ thể: cách này hơi khó 1 chút khi ta nên có 2 chủ thể, 1 chính & 1 phụ. Ở bức ảnh con đường là chủ thể chính và nó vô tình tạo ra đường dẫn, kéo tầm mắt đến 1 chủ thể phụ là khu nhà phía sau. Phương pháp này tạo lớp hình ảnh & lôi kéo sự tập trung của người xem.

c/. Tạo thế cân bằng: áp dụng rộng rãi trong thời trang. Cách sắp đặt & diễn cho người mẫu tạo ra những đường dẫn tưởng tượng sẽ làm cho bức ảnh cân bằng hơn về mặt hình học & từ đó  cũng tạo ra sự sinh động cho chúng.

3/. Tập trung:
Một bức ảnh hay luôn hướng ánh mắt vào điểm nhấn cần nhấn mạnh, ta có thể sử dụng ánh sáng để làm điều đó. Đương nhiên, bố cục vẫn có thể làm được điều đó. Ta có thể thấy rằng, 1 trong những mục đích chính trong  bố cục chính là tập trung ánh mắt của người xem. Trong bố cục nhiếp ảnh, để thu hút ánh mắt vào chủ thề, có 2 cách để làm.
a/. Xóa phông: cách này quá phổ biến, đến mức các "nhiếp ảnh gia" tự phong cũng không biết làm gì hơn ngoài việc... "xóa phông". Thực hiện, chỉ cần mở khẩu hay dùng ống tele rồi focus vào điểm cần nhấn mạnh.

b/.Khung trong khung: hay tên gọi khác là "Khung tự nhiên", bằng cách sử dụng các vật thể có sẳn đề tạo ra 1 khung hình bên trong 1 khung hình lớn. Đây cũng là phương pháp hữu hiệu để thu hút ánh mắt người xem vào chủ thể cần nhấn mạnh. Bên cạnh đó, chiếc khung "ảo" còn tạo ra hiệu ứng "lớp lang" cho bức ảnh, nội dung hình ảnh cũng có nhiều lớp hơn, có trường ảnh sâu hơn, thậm chí có cảm giác 3 chiều, bất kể ta xóa phông trước hay sau mạnh đến cỡ nào.
Cửa sồ, bức tường, hàng cây & nhiều thứ khác nữa có thể sử dụng làm khung hình. Điều khó nhất sử dụng phương pháp này, bỏ qua yếu tố may mắn, ta phải ở sẳn vị trí & đúng thời điểm. Đi chụp đời thường là phương pháp rèn luyện tốt nhất do ta phải mở to mắt & khám phá những bối cảnh chuyển động xung quanh, cộng với áp lực là bắt lấy khoảnh khắc.

Từ đây, ta cũng thấy rằng, tính chất cân bằng, đường dẫn và tập trung tuy cách biệt nhưng lại có mối quan hệ chặt chẻ với nhau. Một bức ảnh tốt về kỹ thuật, hay về nội dung là 1 bức ảnh đẹp. Bức ảnh đó có thề tuân theo 3 cách bố cục nhưng cũng có thề chỉ tuân theo 1 cách mà thôi.
Không chụp theo kiểu bố cục 1/3 thì không có nghĩa là phá cách. Khi nhìn thấy được toàn cảnh về bố cục, ta sẽ tỉnh táo & không bao giờ nghĩ đến chuyện phá cách nữa, phá đi đâu khi nó vẫn nằm ở đó mà thôi.
Một bức ảnh được cho là bố cục hay hoặc cho là bố cục dỡ. Mặc dù hay hay dỡ là ý kiến chủ quan nhưng nếu bố cục không thể hiện được ý tưởng của tác giả, nó là 1 bố cục thất bại. Câu hỏi đặt ra là: khi chụp ảnh có cần suy nghĩ trước về bố cục hay không?
Câu trả lời là không & có. Phải chú ý đến bố cục vì nó chính là 1 trong những yếu tố thể hiện ý tưởng tác phẩm. Khi ta xem thật nhiều & chụp thật nhiều, những khái niệm về bố cục sẽ trở thành bản năng mà không cần nghĩ đến nó khi bấm máy.

Vậy hãy để bố cục trở thành bản năng!

Bài viết được tổng hợp từ nhiều nguồn với ít nhiều công sức. Nếu bạn muốn sử dụng bài này thì vui lòng để rõ nguồn.